51:234  venire  in  mentem  debet,  quoties  provocati  hominum  iniuriis,  sollicitamur  ad  ultionem.  Nam  quum  toto  impetu  nos  ferat  natura  in  ipsos  homines,  quasi  fraeno  iniecto  cohibebitur  praepostera  illa  cupiditas,  si  consideremus  homines  ipsos,  qui  nobis  molesti  sunt,  nihil  aliud  esse  quam  iacula  ex  Satanae  manu  emissa:  in  quibus  frangendis  dum  occupamur,  ad  omnes  interea  ictus  sumus  expositi.  Ergo  sine  profectu  adeoque  cum  magna  noxa  luctabimur  adversus  carnem  et  sanguinem.  Recta  petendus  est  hostis  ille,  qui  ex  abdito  nos  invadit  et  vulnerat:  imo  qui  antequam  videatur,  occidit.  Verum  revertamur  ad  Paulum.  Hostem  formidabilem  nobis  proponit:  non  ut  metu  nos  exanimet,  sed  potius  ut  diligentiam  acuat  et  sollicitudinem.  Nam  aliquid  medium  esse  oportet.  Facit  ut  plurimum  neglectus  hostis  ut  opprimamur  propter  socordiam:  rursum  terror  nobis  cor  adimit,  ut  victi  simus  etiam  adhuc  intacti.  Paulus  de  potentia  hostis  loquendo,  ita  nos  commovet,  ut  reddat  acriores.  Prius  diabolum  nominaverat:  nunc  pluribus  epithetis  eum  insignit,  unde  intelligant  lectores,  quam  non  sit  hostis  ille  contemnendus.  Principatus.  Principatus  et  p  o  t  e  s  t  a  t  e  s  ,  ad  incutiendum  terrorem,  non  quo  deiiciamur,  ut  dixi:  sed  quo  excitemur  ad  cavendum.  Postquam  vocavit  xoqioxpocTopac,  hoc  est,  mundi  principes,  explicandi  causa  addit  t  e  n  e  b  r  a  r  u  m  s  a  e  c  u  l  i  .  Significat  enim  diabolum  ideo  regnare  in  mundo,  quia  nihil  sit  aliud  mundus,  quam  tenebrae.  Unde  sequitur,  mundi  corruptelam  locum  dare  regno  diaboli.  Neque  enim  sedem  haberet  in  pura  et  integra  Dei  creatura.  Sed  totum  est  ab  hominum  vitio.  Per  tenebras  autem  designari  infidelitatem  et  Dei  ignorantiam  una  cum  fructibus,  satis  notum  est.  Quia  ergo  tenebrae  occupant  totum  mundum,  ideo  princeps  mundi  diabolus.  Quum  appellat  mal  i  t  i  a  s  ,  non  modo  taxat  malignum  et  pravum  diaboli  ingenium:  sed  admonet,  sedulo  excubandum  esse  ne  circumveniamur.  Quo  etiam  pertinet  adiectivum  s  p  i  r  i  t  u  a  l  e  s  .  Nam  ab  hoste  invisibili  maius  est  periculum.  Habet  praeterea  emphasin  particula,  quae  sequitur,  in  c  o  e  l  e  s  t  i  b  u  s  .  Eo  enim  plus  nobis  est  negotii  ac  molestiae,  quod  ex  loco  superiore  nos  aggrediuntur  et  oppugnant:  adeoque  cervicibus  nostris  imminent.  Quod  autem  hoc  testimonio  abusi  sunt  olim  Manichaei  ad  probandum  suum  de  duobus  principiis  delirium,  facile  refellitur.  Fingebant  diabolum  quendam  esse  avxtfreov,  in  quo  subigendo  iustus  Deus  multum  sudaret.  At  Paulus  non  tribuit  hic  diabolis  principatum,  quem  sibi  invito  Deo  usurpent,  quem  eodem  contra  nitente  exerceant:  sed  quem  Deus  iusta  vindicta  illis  adversus  impios  concedit,  ut  passim  docet  scriptura.  Neque  enim  hic  disputat  quid  adversus  Deum  valeant,  sed  quam  nobis  debeant  esse  formidolosi,  ut