51:230  nibus:  8.  scientes  quod  unusquisque,  quidquid  boni  fecerit,  recipiet  a  Domino.  sive  servus,  sive  liber.  9.  Et  vos  domini,  mutuum  officium  pr  aestate  erga  illos,  remittentes  minas  :  scientes  quod  illorum  et  vester  Dominus  est  in  coelis:  et  non  est  apud  eum  personarum  acceptio.  5.  Servi  obedite  dominis.  Servis  exhortandis  ideo  magis  insistit,  quod  illorum  conditio,  ut  est  ista  et  acerba,  ita  difficilis  est  ad  ferendum.  Nec  de  externis  tantum  obsequiis  concionatur,  sed  magis  de  voluntario  timore:  quia  rarissimum  exemplum  est  ut  quis  se  libenter  alieno  imperio  submittat.  Porro  non  loquitur  de  mercenariis  famulis,  quales  hodie  sunt  in  usu:  sed  de  veteribus  illis,  quorum  perpetua  erat  servitus,  nisi  quis  domini  beneficio  manumissus  foret  :  quos  sic  domini  emebant  pecunia,  ut  ad  sordidissimas  operas  abuterentur:  adeoque  ius  haberent  in  eos  vitae  et  necis  sibi  legibus  permissum.  Tales  iubet  dominis  obedire  :  ne  carnis  libertatem  evangelio  sibi  partam  esse  somnient.  Sed  quoniam  pessimos  etiam  quosque  poenae  timor  cogebat,  christianos  servos  ab  impiis  discernit  affectu.  Cum  timore,  inquit,  et  tremore:  hoc  est,  cum  sollicita  reverentia,  quam  efficiet  cordis  simplicitas.  Sed  quia  difficile  est  impetrare  ut  homini  tantum  deferant,  nisi  qua  superior  necessitas  eos  adstringat:  iubet  eos  Deum  respicere.  Inde  sequitur,  non  satis  esse  si  obsequia  sua  probent  hominum  oculis:  requirit  enim  Deus  veritatem  et  sincerum  cordis  affectum.  Deo  autem  obtemperare  eos  testatur,  quum  fideliter  serviunt  dominis.  Ac  si  diceret:  Nolite  putare  hominum  arbitrio  vos  in  servitutem  coniectos  esse.  Deus  est,  qui  vobis  hoc  oneris  imposuit,  qui  vestras  operas  dominis  locavit.  Ita  qui  bona  conscientia  studet  quod  debet  domino  suo  reddere,  non  erga  hominem  tantum,  sed  erga  Deum  officio  suo  defungitur.  Benevolentiam  opponit  obscurae  indignationi,  qua  turgent  animi  servorum.  Nam  etsi  palam  fremere  non  ausint,  nec  contumaciae  signa  dare:  adeo  tamen  indigne  ferunt  imperium,  ut  nonnisi  invitissimi  et  animo  reluctante  dominis  pareant.  Quisquis  legerit  quae  de  servorum  ingenio  et  moribus  passim  exstant  in  scriptis  veterum,  facile  intelliget,  quot  hic  sunt  praeceptiones,  totidem  in  illo  hominum  genere  regnasse  morbos,  quibus  mederi  operae  pretium  fuerit.  Pertinet  autem  haec  doctrina  etiam  ad  famulos  et  ancillas  nostri  temporis.  Deo  enim  semper  curae  est  oeconomia,  cuius  est  autor.  Imo  ita  colligere  debent,  quo  magis  tolerabilis  est  eorum  conditio,  se  minus  fore  excusabiles,  nisi  modis  omnibus  studeant  ita  se  gerere  quemadmodum  hic  Paulus  iubet.  Quod  vocat  dominos  secundum  carnem,  mitigat  quod  potuisset  esse  nimis  asperum  in  statu  servili.  Significat  enim  manere  illis  nihilominus  intactam  liber-  15*