5:155
DE
CLEMENTIA
praestabunt:
misericordiam
autem
vitabunt.
Est
enim
vitium
pusilli
animi,
ad
speciem
alienorum
malorum
succidentis.
Itaque
pessimo
cuique
familiarissima
est.
Anus
et
mulierculae
sunt
quae
lacrymis
nocentissimorum
moventur:
quae,
si
liceret,
carcerem
effringerent.
Misericordia
non
causam
sed
fortunam
spectat,
clementia
rationi
accedit.
Scio
male
audire
apud
imperitos
sectam
Stoicorum,
tanquam
nimis
duram,
et
minime
principibus
regibusque
bonum
daturam
consilium.
Obiicitur
enim
illi
quod
sapientem
negat
misereri,
negat
ignoscere.
Haec
si
per
se
ponantur,
invisa
sunt.
Videntur
enim
nullam
spem
relinquere
humanis
erroribus,
sed
omnia
delicta
ad
poenam
deducere.
Quod
si
est,
quid
in
hac
scientia,
quae
dediscere
humanitatem
iubet,
portumque
adversus
fortunam
certissimum
mutuo
auxilio
cludit?
1)
Sed
nulla
secta
benignior
leniorque
est,
nulla
amantior
[pag.
150]
hominum,
et
communibus
bonis
attentior:
ut
propositum
sit
usui
esse
aut
auxilio,
nec
sibi
tantum,
sed
universis
singulisque
consulere.
Misericordia
est
aegritudo
animi
ob
alienarum
miseriarum
speciem
:
aut
tristitia
ex
alienis
malis
concepta,
quae
accidere
immerentibus
credit.
Aegritudo
autem
in
sapientem
virum
non
cadit.
Serena
enim
eius
mens
est,
nec
quidquam
incidere
potest
quod
Ulam
obducat.
Nihil
aeque
hominem
quam
magnus
animus
decet.
Non
potest
autem
magnus
esse
idem
si
metus
et
moeror
contundit,
si
mentem
obducit
et
contrahit.
Hoc
sapienti
ne
in
suis
quidem
accidet
calamitatibus,
sed
omnem
fortunae
iram
reverberabit,
et
ante
se
franget
:
eandem
semper
faciem
servabit
placidam,
et
inconcussam,
quod
facere
non
posset
si
tristitiam
reciperet.
Adiice
quod
sapiens
providus
est,
et
in
expedito
consilium
habet.
Nunquam
autem
liquidum
sincerumque
ex
turbido
venit.
Tristitia
enim
inhabilis
est
ad
dispiciendas
2)
res,
utilia
excogitanda,
periculosa
vitanda,
aequa
3)
aestimanda.
Ergo
non
miseretur,
quia
et
sine
miseria
animi
facit
caetera
omnia
quae
qui
miserentur.
Beligio
deos
colit]
Quam
habet
proportionem
superstitio
ad
religionem,
eandem
habet
misericordia
ad
clementiam:
quemadmodum
crudelitas
in
eadem
est
proportione
ad
clementiam,
qua
impietas
ad
religionem.
Superstitio
autem
vituperatur:
ergo
et
misericordia.
Quintilianus:
Ut
a
diligenti
curiosus,
ita
a
religione
superstitio
distat.
Cicero
libro
II.
de
Natura
deorum:
Non
philosophi
tantum,
verum
etiam
maiores
nostri
superstitionem
a
religione
separaverunt.
Nam
qui
totos
dies
precabantur
et
immolabant
ut
sibi
sui
liberi
superstites
essent,
superstitiosi
sunt
appellati,
quod
nomen
patuit
postea
latius.
Qui
autem
omnia
quae
ad
cultum
deorum
pertinerent,
diligenter
retractarent,
et
tanquam
relegerent,
sunt
dicti
religiosi.
Ita
factum
est
alterum
vitii
nomen,
alterum
laudis.
Non
ta-
1)
Editiones
recentiores
omnes
habent:
claudit.
2)
Ed.
1597
et
seqq,:
despiciendas.
3)
1532:
aeque.
|